0 33165

Bu yazıda Michelangelo ‘nun aynı içerikte ama yaşamının farklı yıllarında ürettiği yapıtlarından söz etmek istedim. Sanat tarihinde birçok sanatçının defalarca resmettiği yada heykelleri ile unutulmazlar yarattığı Pietà ‘lardan söz edeceğim.

Önce sanatçının özgeçmişine kısaca değineyim isterseniz. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni; 6 Mart 1475 ‘de İtalya ‘nın Toscana Bölgesi ‘nde Arezzo yakınlarında bulunan Caprese ‘de doğar. Doğduğu sırada kasabanın Belediye Başkanı olan babası Ludovico Buonarroti, görevinden ayrılınca aile Floransa ‘ya taşınır. Beş çocuklu aile için sıkıntılı günler başlamıştır; küçük Michelangelo ‘yu bir taş işçisinin karısının bakımına bırakırlar. Yıllar sonra sanatçının, ”Dadımın göğsünden sütüyle birlikte, keskiyi ve tokmağı da emdim.” dediği rivayet olunur. Babası, küçük yaşta annesini kaybeden Michelangelo ‘yu, sanatçı olursa ailenin itibarının zedeleneceğini düşünerek hiçbir zaman desteklememiştir. Hatta amcaları da dahil olmak üzere, tüm aile, ona engel olmak için çok sert yöntemlere başvurmuşlar, ancak sanat eğitimi almasına engel olamamışlardır.

“Michelangelo ‘nun Portresi” Daniela Volterra, desen

“Michelangelo ‘nun Portresi” Daniela Volterra, desen

Vasari, sanatçının ilk eğitim yılları hakkında şöyle yazar; “1488, Nisan ‘ın birinci günü, sanatçının babasının ‘Ben Lodovico di Leonardo Buonarroti, oğlum Michelangelo ‘yu Domenico ve David di Tommaso di Currado ‘nun yanına üç yıllığına çırak olarak verdim.’ dediğini kaydediyorum.” Michelangelo, 13 yaşından itibaren fresk ressamı Domenico Ghirlandaio ‘nun atölyesinde eğitime ve çalışmaya  başlamıştır. Aynı yıllarda birçok genç sanatçının yaptığı gibi, Medici ailesine ait olan San Marco Bahçesi ‘nde bulunan antik çağ kolleksiyonlarından desen çalışır. Bu sırada Lorenzo de Medici, yani Muhteşem Lorenzo ile tanışır. Antik Çağ düşüncesi, şiir başta olmak üzere, entellektüel dünya ile ilgilenmeye başlar. Dante ‘yi defalarca okur, kendisi de şiir yazar. Lorenzo ‘nun 1492 ‘deki ölümüne kadar da büyük destek görür.

Çabuk kızan, sinirli, kendini beğenmiş alaycı, aksi ve kavgacı bir kişiliğe sahip olduğu düşünülen sanatçı; 1495 ‘te “Uyuyan Cupid” heykelini bitirir. Bu heykeli, San Giorgio Kardinali ‘ne  antika diye satarlar. Aynı yıllarda Roma ‘ya giden sanatçı “Baküs” adlı bir mermer heykel  yapmıştır. Bu yapıtları, tamamen antik çağ sanatçısı titizliği ve kalitesindedir. Sanki, o çağda yapıldığı zannedilecek kadar yüksek bir maharettedir.

İşte bu durum, yazımızın konusu olan eserle ve sanatçının tepkisiyle ilgili bazı sonuçlara neden olmuştur.

“Pietà” 1499, mermer, yük.174 cm, taban genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

“Pietà” 1499, mermer, yük.174 cm, taban genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

Rönesans dünyasının kentleri farklı karakterlere sahipti. Floransa ‘nın zenginlerinin entellektüel dünyası ve bilinci, ne denli sağlamsa, Roma ‘nın zenginlerinin alt yapısı o denli zayıftır. Floransa ‘da sanatçılarla ilişki, bilinç ve bilgi ile zenginleşmiş iken, Roma ‘da küstah ve ben bilirim havası hakimdir. Michelangelo Roma ‘ya gittiğinde bir aracı vasıtasıyla yaptığı  heykelin, antika diye satıldığını ve üstelikte kendisine söylenenden çok daha fazlasına satıldığını öğrenince küplere biner. Eseri alan kişinin küstahlığı da cabasıdır. Bu çağın sanatçısının, antik çağ sanatçıları kadar yetenekli olamayacağını ve aldığı eserin original bir Yunan yada Roma eseri olduğunu anlayabileceğini iddia etmesi onu çılgına çevirir.

Sonunda aracı eseri, Michelangelo ‘nun yaptığını itiraf etmek zorunda kalır. Söylenen odur ki, işte bu yüzden sanatçı, 1499 ‘da yaptığı ünlü heykeli “Pietà” ‘nın üzerinde Meryem ‘in elbisesini çapraz olarak kesen bantta, ilk ve tek olarak, heykelin en görünen yerine imzasını atar: “MICHAEL ANGELUS BONAROTUS FLORENTINUS FACIEBAT / Floransalı Michelangelo Bounarroti tarafından yapıldı.

“Pietà”ayrıntı, 1499, mermer, yük. 174 cm, taban genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

“Pietà”ayrıntı, 1499, mermer, yük. 174 cm, taban genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

Sanatçı ömrünün büyük bölümünü Roma ‘da geçirir.

Biz şimdi yazımızın konusu olan ve bugün San Pietro Kilisesi ‘nde bulunan “Pietà” ‘ya ve sanatçının yaptığı diğer Pietà ‘lara odaklanalım. Bilindiği gibi Pietà; çarmıhtan indirilen İsa ‘nın annesinin kucağına aldığı acıklı ve duygusal anın betimlenmesidir. Kelime, İtalyanca kökü ile dilimizde de aynen kullanılmaktadır. Latince Pietās ‘ın çekimli hali olan, Pietatem ‘den gelen ve ‘merhamet’ anlamında kullanılan bu kelime, aynı zamanda “aileye, devlete veya Tanrı ‘ya bağlılığı” da işaret eder. Pietà (İtal.); acıma, bağlılık, saygı, Pity (İng.); acıma, Pitie (Fran.); acıma…

“Pietà (Vesperbild)” 1400, Bohemian, kalker, 38.1x39.1x14 cm., Museum of Metropolitan, Newyork, ABD

“Pietà (Vesperbild)” 1400, Bohemian, kalker, 38.1×39.1×14 cm., Museum of Metropolitan, Newyork, ABD

Pietà ‘lar o zamana kadar genellikle Alpler ‘in kuzeyinde özellikle Almanya ‘da Vesperbild ‘de günahlardan arınma düşüncesine bağlı olarak yapılmıştır. Michelangelo Pietà heykelini, İsa ‘nın ölümünden sonra acılar içindeki annesinin kucağında oturur şekilde sahnelenmesinden yola çıkarak yapmıştır. Ancak o sıralarda 23 yaşında olan sanatçı, bu dramatik sahnede yer alan Madonna imgesini daha önceleri hiç denenmemiş bir biçimde ele alır. Başını hafifçe eğerek kucağında cansız bedenini taşıdığı oğluna doğru bakmakta olan anne, tüm zamanların ötesinde genç bir kadın olarak betimlenmiştir. Bu yaşlarda evladı olan bir anne değildir o!

1951 doğumlu Fransız şair ve yazar Christian Bobin, güzelin veya aklın varlığı için, yeni doğum yapmış kadına bakılmasını önerir. “Eğer zeka, düşüncenin o en narin çiçeği, resmedilmek istenseydi, hangisi olursa olsun genç bir annenin yüzü alınırdı. Aynı şekilde her aşkın ıstırap verici, eksik ve koparılmış yanını söylemek gerekseydi de”der. Burada acıların en acısını tadan anne için, artık yaşamın anlamı kalmamıştır. Kadın için ıstırapların en büyüğü yaşanmıştır. Artık onun, evladının yanına gitmek, yitirdiği parçasına kavuşmak için tanrıya yalvarmaktan başka bir çaresi yoktur.

“Pietà”ayrıntı, 1499, mermer, yük. 174 cm, taban genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

“Pietà”ayrıntı, 1499, mermer, yük. 174 cm, taban genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

“Ölü İsa ‘nın bedeni kas, damar ve sinir sistemlerinin tasviri mükemmel bir biçimde gösterilmiştir. Hiçbir ceset, ölümden sonra bu denli başarılı bir biçimde tasvir edilmemiştir. Annenin zamanlar ve gerçek ötesi kavramsal duruşuna karşın İsa, son derece dingin, gönül rızasıyla, teveccüh içinde bir ifadeye sahiptir. Yapıt ünlü tarihçi Vasari ‘nin de dediği “İlahi Güzellik” kavramına işaret eder. Michelangelo, ilahi gücü, meziyetleri yada mutlak güzelliği, dünyevi güzellik aracılığıyla sunmaktadır.

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972 

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972 

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972 

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

“Lazlo-Toth ‘un Saldırısı”1972

Sanat tarihçi Giorgio Vasari, 1550 ‘de bu yapıtı gördüğünde kitabına şöyle yazar: “Bazen ancak doğanın yapabileceği mükemmellik ve tazelikte bir güzelliğe sahip, kayadan fırlayan bir mucizevi başarı yaratılmıştır.” 

21 Mayıs 1972 ‘de Laszlo Toth isminde bir çılgın Macar, San Pietro Bazilikası ‘nda sunak korkuluğundan atlayarak 12 çekiç darbesi indirerek Rönesans ‘ın başyapıtlarından biri olan Michelangelo ‘nun Pietà ‘sına ciddi biçimde zarar verir. Meryem ‘in İsa ‘nın başını tuttuğu kolu ve elini koparmış, burnunun ucunu kırmış ve heykelin çeşitli yerlerinde de yüz kadar küçük kırıklar oluşturmuştur. Tehlikeli bir insan olduğu ve akli dengesinin yerinde olmadığı düşünülerek 9 Şubat 1975 ‘te Macar asıllı Avusturalyalı bu yerbilimci, istenmeyen yabancı olarak İtalya ‘dan sınırdışı edilmiştir. Saldırgan, Avusturalya ‘ya döndükten sonra da, kamunun önünde ve mahkemelerde elinde çekicini göstererek ve ağlayarak “Ben İsa Mesih ‘im – onun ölü bedeninden dirildim.” diye seslenir. Lazlo Toth daha sonraları Macaristan ‘a geri dönmüş, sosyal yaşamında genel olarak yalnız bırakılmış olmakla birlikte, 70 ‘li yaşlarına kadar yaşamış, ailesi torunları olmuştur.

“Pietà” 1499, mermer, yük.174 cm, taban  genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

“Pietà” 1499, mermer, yük.174 cm, taban genişliği 195 cm Basilica di San Pietro, Vatican

Bu saldırı nedeniyle, eserin restorasyonu söz konusu olduğunda sanat çevresinde büyük tartışmalar başlar. Bazıları eserin hasarlı olarak bırakılmasını isteseler de, çoğunluğun kararı ile restorasyon tamamlanır ve bu saldırıya ait bir işaret bırakılmaz.

“Palestrina Pietà” 1555, mermer, yükseklik 253 cm Galleria dell'Accademia, Floransa, İtalya

“Palestrina Pietà” 1555, mermer, yükseklik 253 cm Galleria dell’Accademia, Floransa, İtalya

Palestrine Pietà ‘sı olarak bilinen yapıt, sanatçıya atfedilmekle birlikte, tümünün onun tarafından yapıldığı konusunda net bir bilgi yoktur. Ölü İsa ‘nın bedenini taşıyan diğer iki kişi ile birlikte düşünülmüş bu yapıtın, büyük bir bölümününde bitmemiş olduğu düşünülmektedir. İsa güçsüz, zayıf ve tüm ağırlığını bırakmış bir ölü bedene sahiptir. Onu taşımaya çalışan kişiler ise, yalnız koltuğunun altından ve bacağından kavrayarak sanki onu bir yere yerleştirmeye çalışmaktadır. Bu kişilerin kimlikleri ve ifadeleri yeterince gösterilmemiş hatta işlenmemiş bir mermer gibi durmaktadır. Yine de sanatçının, sanki kayanın içinden kendiliğinden oluşarak, bize doğru gelecek olan figürü, bir önceki safhadaymış gibi bir etkiye sahiptir.

“Pietà” 1550, mermer, yük. 226 cm Museo dell'Opera del Duomo, Floransa, İtalya

“Pietà” 1550, mermer, yük. 226 cm Museo dell’Opera del Duomo, Floransa, İtalya

Michelangelo ‘nun son iki yada üç Pietà ‘sı – ki hepsi yarım kalmıştır – olasılıkla mezar heykelleri gruplarının parçaları olarak düşünülmüştür. Bazıları belki de kendi mezarı için tasarladığı çalışmalardır. Vasari ‘ye göre; sanatçı Roma ‘da bulunan Santa Maria Maggiore Kilisesi ‘nde yakılmak istiyor ve 1547 ve 1553 yılları arasında çalıştığı, 1555 ‘de yıkılma sırasında bacakları zarar gören Pietà ‘nın ayakları altına gömülmeyi düşünüyordu. Sanatçı zarar gören bu heykelin parçalarını hizmetlisine vermiş, o da bu parçaları satmıştır. Parçaları  ve alan kişi birleşetirerek heykeli yeniden ayağa kaldırır.

“Pietà”ayrıntı, 1550, mermer , yük. 226 cm Museo dell'Opera del Duomo, Floransa, İtalya

“Pietà”ayrıntı, 1550, mermer , yük. 226 cm Museo dell’Opera del Duomo, Floransa, İtalya

Heykelin, dekorasyonu Giorgio Vasari  ile başlayıp, Baccio Bandinelli (1547–72) ile devam edip 1579 ‘da Federico Zuccari tarafından tamamlanmış olan, Santa Maria del Fiore Katedrali ‘nin içine konulması düşünülmüştür. Heykel grubunda İsa ‘yı taşıyan figür olasılıkla Michelangelo ‘nun portresidir. Yapıt, bugün İl Grande Museo del Duomo ‘da bulunmaktadır.

“Pietà Rondanini” (bitmemiş) 1552-64, mermer, yük. 195 cm                Castello Sforzesco, Milano, İtalya

“Pietà Rondanini” (bitmemiş) 1552-64, mermer, yük. 195 cm Castello Sforzesco, Milano, İtalya

“Pietà Rondanini” (bitmemiş) 1552-64, mermer, yük. 195 cm Castello Sforzesco, Milano, İtalya

“Pietà Rondanini” (bitmemiş) 1552-64, mermer, yük. 195 cm Castello Sforzesco, Milano, İtalya

Son olarak sanatçının ölümünden altı gün önce başlayıp bitiremediği “Rondanini Pietàsı” ‘nı konuşacağız. Michelangelo ‘nun sanat yaşamının başlarında Antikite ‘ye nasıl bağlı olduğunu, bir sanatçı olarak ulaştığı maharetin en az antik çağ sanatçıları kadar üstün bir mertebeye ulaştığını, bunların yanı sıra doğayı ne denli titizlikle incelediğini biliyoruz. Sanatçının kadavraları inceleyerek, gerçekliği büyük bir titizlik ve doğrulukla yanılsama alanına taşıma ustalığına hayran kalmamak olanaksızdır. Hayatının ilerleyen dönemlerinde bu özelliklerinin yanına ifade ve yaşamsal dramların tasvirini de eklemek gerektiğini düşünüyorum. İfade olgusu başlangıçta kavramsal ve ilahi iken, zamanla yaşamsal, dramatik ve lirik özellikler taşımaya başlar. Bu yapıtı, onun ilk Pietà ‘sından bu yana, sanat anlayışının ne denli değiştiğini işaret eden, Maniyerist özelliklerle doludur.

Figürlerden hangisinin diğerini desteklediğini anlamak mümkün değildir. Her iki figürde birbirlerine büyük bir bağlılık ve yardımlaşma duygusu ile sarılmışlardır. Her ikisinin de yardıma ihtiyacı vardır ve her ikisi de dünyadan ve Tanrıdan anlayış ve destek beklemektedir. Herkesin duaları üzerlerine olsun istemektedirler. Tensel zenginlikten çok, tinsel zenginlikle sarmalanmışlardır.

“Pietà Rondanini” (bitmemiş)-ayrıntı, 1552-64, mermer, yük. 195 cm Castello Sforzesco, Milano, İtalya

“Pietà Rondanini” (bitmemiş)-ayrıntı, 1552-64, mermer, yük. 195 cm Castello Sforzesco, Milano, İtalya

18 Şubat 1564 ‘te ölen sanatçı bugün dünya heykel sanatının en büyük isimlerinden biridir. Bitmemiş yapıtları bile Rodin gibi büyük heykelcilere yol göstermiştir. Tüm büyük sanatçıların öncü olmaları gibi…

Kaynakça

http://theboulevardiers.com/2012/01/18/when-it-starts-dripping-from-the-ceiling/

http://www.cathnewsusa.com/2013/05/vatican-marks-anniversary-of-1972-attack-on-michelangelos-pieta/